Wake Up!

Seçim öncesi Cüneyt Özdemir’in köşesinde aktardığı bir “çapulcu” blogu epey eleştiri almıştı. Aynı havada bir yazı da seçim sonrası t24 sitesinde yayımlandı. Bu memleket halkının, bırakın II. Meşrutiyet dönemini, Cumhuriyet’in tek parti döneminde, 1946 seçimlerinde, her darbe sonrası gösterdiği direnişden habersizcesine “gerçekten direnmeye birkaç ay önce başlamış bir halk” olduğumuzu söyleyebiliyor. Yani Türkiye’nin direniş tarihi Gezi ile başlıyormuş!

Eh tabii yazarın direniş hafızası bu derinlikte olursa, Avrupa halkları ile bizimkini karşılaştırıp bize acemilik payesini vermesi doğal. Halbuki seçim sonuçları aynen onun dediği gibi halkın “zor kazandığı şeyin kıymetini bildiğini” göstermekte.

Sonunda yazı insan ilişkilerinde fazla Avrupai olmalarının yarattığı probleme(!) gelip dayanıyor. Onlar sandıklarda beklerken (“saygılı ve mesafeli”) oylarına sahip çıkıyorlar, AKP’ye oy verenler ise (“samimi ve saygısız”) çıkarma yapıyorlar.

Gezi neslinin gerçeği buysa eğer, Kemal Amcalarının neslinden hiç de farklı bir yerde durmuyorlar. Aynı şeyi tekrarlayıp farklı sonuç bekleyenlere ne deniyordu?

Feraset herkese, basiret karar alıcılara, dirayet uygulayıcılara, marifet gözetenlere lazım.

Her türlü toplulukta (aile, iş, dernek, vs.) üstlendiğimiz role göre sahip olmamız gereken hasletler bunlar.

Memleket yönetimine uyarlarsak:

Seçmenden beklenen feraset. Gerçekçi olmak gerekirse, ariflerin siyasete talip olma ihtimalleri düşük olduğundan siyasetçilerden beklememiz gereken basiret ve dirayet olmalı. Basiretli siyasetçi de ariflere danışmayı ihmal etmez.

Sistemi yöneticilerin marifet sahibi olmaları beklentisiyle kurarsak çuvallamayı garanti ederiz.

Geçtiğimiz Cumartesi günü öğleden sonra Gezi Parkını dolaştım. Metro çıkışından parkın merkezine doğru yürüdükçe bir bakıma Türkiye’den ABD’ye gidiyormuş gibi bir izlenime kapıldım. Parkın merkezinde dış görünüşleri, sloganları, rahat tavırları ile ABD’deki kampus protestolarından tanıdığım tipte genç insanlar vardı. Enerjik ama şenlikli bir hava hakimdi. Tahminim, buradaki gençlerin önemli bir kısmının New York Central Park’ını ya da Londra Hyde Park’ını birinci elden görmüş kişiler olduğu yönünde.

Parkın çeperinde ve meydan tarafında ise bir kısmını ilk defa duyduğum örgütlerin masaları, flamaları ve elemanları vardı. Burada masalardaki insanlar daha ciddi suratlı, sloganlar daha bildik idi. Ama, merkezden yayılan havanın etkisiyle midir, normalde yanyana durması zor sloganların sahipleri herhangi bir husumet izi olmadan birlikteydiler. Parkta Kürt veya başka bir etnik grubun taleplerini sergileyen bir örgüt veya masa olmaması da dikkatimi çekti.

Parka kendim gidene kadar gazetelerin internet sayfalarından edindiğim Gezi protestocuları izlenimi neredeyse tamamen parkın merkezindeki insanlardan ibaretti. Çevredeki posterler, diğer daha bildik gruplar pek bahsedilmiyordu. Park ve Taksim’in bütünlüğüne bakınca bunun yanıltıcı bir resim olduğunu düşündüm. Toplumsal ve global meşruiyet zeminin nerede olduğunu medya da farketmiş ve ona göre bir imaj inşası yapmıştı demek ki.

Parkın merkezinin Türkiye’de henüz geniş bir toplumsal karşılığı yok sanırım. Ama Türkiye’nin ekonomik ve sosyal değişimi bu tempoda giderse 2023‘ün protestolarında ağırlık böyle insanlardan oluşacak. Konular bireysel özgürlükler, çevre vs. gibi konular olacak. Yani durum pek fena değil bence. Ama şimdilik bunlar sadece “eski Türkiye’nin” muhalefetine Batı’da meşruiyet sağlamak için bir araç durumunda.

Bağlantılı bir husus da şu: Parkı gördükten sonra Taksim Platformu olarak Başbakan Yardımcısı ile görüşen heyet ile Gezi Parkındakiler arasında bir temsiliyet ilişkisi kurmakta zorlanıyorum. Heyet şimdiye kadar hemen hiç bir konuda hükümetle netice alıcı müzakerede bulunamamış, yaşını başını almış –parktaki nüfusa göre– “ağbilerden” oluşuyordu.

Burada önerilen sistemde egemenliğin tüm boyutlarının herhangi bir zümre ile paylaşılmadan halkın iradesine dayandırılması esas alınmıştır. Yasama ve Yürütme için bu düzenli serbest seçimler aracılığı ile, yargı için ise seçimle halktan yetki almış Meclis ve Başkan aracılığıyla atamalarla sağlanmıştır.

Türkiye Milletvekilliği mekanizması ve barajların kaldırılması ile TBMM’de en geniş temsiliyet sağlanmıştır. Başkanlık sistemi ile parçalı bir parlamentodan kaynaklanabilecek yürütmenin kitlenmesinin önüne geçilmiştir. Başkanın atamalarda Türkiye Milletvekillerinden onay almak zorunda olması hemen herzaman Başkanı çok partili bir uzlaşı aramaya itecek bir mekanizmadır.

Önerideki görev süreleri, onama çoğunlukları için değişik değerler de düşünülebilir, bu metindeki değerler örnek (“placeholder“) olarak görülmelidir. Sürelerde organlardaki görev değişikliklerinin aynı anda olmaması gözetilmiştir.

Yasama:

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 550 milletvekilinden oluşur. Yasa yapma yetkisi sadece TBMM’ye aittir.

501 milletvekili nüfuslarına göre illere dağıtılmıştır. 49 milletvekili ise Türkiye milletvekilidirler (TMV), seçime katılan partilerin ülke genelinde aldıkları oylara göre partiler arasında dağılırlar. TBMM seçimlerinde yerel veya ülke genelinde baraj uygulanmaz. Türkiye Milletvekillerinin dağılımı en düşük oy alan siyasi partilerden başlar; %2 oy alan bir parti bir tane Türkiye milletvekili çıkarır. Yasalar TBMM’nin 550 üyesinin katılımı ile yapılır, il milletvekilleri ve Türkiye milletvekilleri TBMM çalışmalarına katılımda farksızdırlar: komisyonlar vs. TBMM”deki siyasi parti gruplarına göre oluşturulur, kanun teklifleri sunmakta ve oylamakta tüm milletvekilleri aynı haklara sahiptirler. Ancak, Türkiye milletvekilerinden oluşan 49 kişilik heyet yürütmenin yaptığı bazı atamaların onay merciidir ve onay kararları çoğunluk ile alınır.

Türkiye Milletvekillerinin sayılarının il veya seçim bölgesi sayısı ile ilişkisi yoktur. Zaten Türkiye gibi iç göçün halen yüksek olduğu bir ülkede çoğu il sınırları idari kolaylık için devlet tarafından belirlendiği için siyasi/toplumsal karşılığı olması gerekmez.

Milletvekili seçimleri 4 senede bir sonbahar aylarında (Eylül, Ekim, Kasım) yapılır. TBMM seçim senesini değiştiremez, sadece özel durumlara istinaden sonbaharın hangi ayında yapılacağına dair düzenleme yapabilir.

 Yürütme:

Ülke genelinde yapılan seçimde oyların yarısından fazlasını kişi başkan olur, bunun için gerekirse son aşamaya en çok oy alan iki adayın katıldığı iki aşamalı seçim yapılır. Başkanın bir siyasi parti üyesi olmasında sakınca yoktur.

Başkan, bakanlar kurulunu atar. Bakanlar aynı zamanda milletvekili olamazlar. Eğer bir bakanlığın ayrı bütçesi var ise, o bakan başkan tarafından aday gösterildikten sonra Türkiye milletvekillerinden oluşan 49 kişilik heyetin çoğunluğunun onayı ile göreve başlayabilir. TBMM’nin tatiline rastlayan zamanlarda yapılan atamalarda bakan TBMM Türkiye milletvekilleri heyeti toplanana kadar geçici olarak görevine başlar.

Kendilerine ait ayrı bütçeleri olmayan bakanlar ise başkanın ataması ile göreve başlarlar.

Başkan her sene bütçe taslağını hazırlar ve TBMM’nin onayına sunar.

Başkanlık seçimleri 5 senede bir sonbahar aylarında (Eylül, Ekim, Kasım) yapılır. TBMM seçim senesini değiştiremez, sadece özel durumlara istinaden sonbaharın hangi ayında yapılacağına dair düzenleme yapabilir.

Yargı:

Anayasa Mahkemesi (AYM) üyeleri Başkan tarafından aday gösterilir, Türkiye milletvekilleri tarafından onaylanır. AYM üyelerinin görev süreleri 65 yaşında veya istifa ile sona erer. Yargıtay Başsavcısının dava açması durumunda TMV heyeti tarafından yapılacak bir yargılama ile AYM üyesinin görevine TVM heyetinin nitelikli çoğunluğunun onayı ile son verilir.

Hakimler ve savcılar birbirlerinden tamamen farklı kurumsal yapılar halinde organize olurlar.

Hakimler Yüksek Kurulu (HYK) 9 üyeden oluşur. 5 üye Başkan tarafından 1. sınıf hakimler ve/veya hukuk fakületeleri profesörleri arasından aday gösterilir ve TMV heyeti tarafından onaylanır. 4 üye ise tüm hakimlerin katıldığı oylama ile 1. sınıf hakimler arasından seçilirler. HYK üyeleri 4 seneliğine veya 65 yaşını doldurana kadar görev yaparlar. HYK, hakimlerin terfi ve tayinlerini düzenler, hakimlik meslek kıstaslarını belirler, mesleğe alma ve atma yöntemlerini belirler ve uygular. Performans kriterleri arasına hakim kararlarının üst mahkemelerce (AIHM dahil) onanma oranını mutlaka dahil eder.

Yargıtay Başkanını HYK adli yargı mensubu 1. sınıf hakimler arasından nitelikli çoğunlukla aday gösterir ve TMV heyetinin onayına sunar. Yargıtay Başkanı 6 seneliğine veya 65 yaşını doldurana kadar görev yaparlar.

Danıştay Başkanını HYK idari yargı mensubu 1. sınıf hakimler arasından nitelikli çoğunlukla aday gösterir ve TMV heyetinin onayına sunar. Danıştay Başkanı 6 seneliğine veya 65 yaşını doldurana kadar görev yaparlar.

Hakimlerin statüsü devlet memurlarından ayrı bir yasayla düzenlenir.

Savcılar Yüksek Kurulu (SYK) Adalet Bakanı ve 8 üyeden oluşur. Adalet Bakanı SYK’nın başkanıdır. Adalet Bakanı haricindeki SYK üyeleri 4 seneliğine veya 65 yaşını doldurana kadar görev yaparlar. SYK savcıların terfi ve tayinlerini düzenler, meslek kıstaslarını belirler, mesleğe alma ve atma yöntemlerini belirler ve uygular. Performans kriterleri arasında açtıkları davaların kesin hükümlerinin (AİHM süreci dahil) lehte sonuçlanma oranını mutlaka dahil eder.

Yargıtay Başsavcısını SYK 1. sınıf başsavcılar arasından salt çoğunlukla aday gösterir ve TMV heyetinin onayına sunar.

Sayıştay:

Sayıştay Başkanı Başkan tarafından aday gösterilir ve TVM heyeti tarafından onaylanır. Sayıştay Başkanı 12 seneliğine veya 65 yaşını doldurana kadar görev yapar.

12 Eylül 2010 referandumu sonrası boykota da demokratik bir seçenek olarak saygı gösterdiklerini hemen her parti lideri ifade etti. Boykotun amacı paketin içeriğinden ziyade (içerikle ilgili BDP’nin eleştirileri komikti), BDP’nin siyasi gücünü göstermekti. Ortada silahlı güçlerin olduğu bir durumda sandığa gitmeyen seçmenin sebepleri tartışma konusu oluyor doğal olarak. Referandumda “evet” ve “hayır”dan oluşan iki seçenek olduğuna göre, üçüncü seçeneği yaratmak için boykotun alternatifi sandığa gidip geçersiz oy atmak olabilirdi.

2009 il genel meclisi seçimlerine bakınca katılmayanların oranını %14.81, geçersiz oy oranını ise %2.3 olarak görüyoruz. 2010 referandumunda ise katılmayanlar %23, geçersiz oylar ise %1.9. Eğer BDP siyasi gücüne güveniyorsa seçmenlerine sandığa gidip “hem evet hem hayıra mühür basarak” geçersiz oy atmaları çağrısında bulunabilirdi. Bu durumda seçmen kabinde kendi başına kaldığı için kimsenin iradesinin üzerinde silahlı tehditten bahsedilemezdi. Boykot oranının benim hesapladığım yöntemle (2009 katılımına kıyas) %20’nin üzerinde olduğu 10 ilde, referandumdaki geçersiz oy oranı %3.5 ile %14.8 arasında değişiyor (bu Şırnak’taki bu yüksek oran da enteresan bir durum, boykotta da en yüksek ikinci il). Bunları da BDP siyasi iddiası için sahiplenebilirdi, ve şimdiki katılımsızlık oranını sahiplenmesinden daha ikna edici olurdu.

Referandum sonuçlarını gösteren haritalar mavi (evet) ve kırmızı (hayır) olarak gösterilince, hem Türkiye’de büyük bir bölgesel bölünme gözüküyor hem de boykot etkisi yansımıyor. Durumu daha gerçekçi resmedebilmek için bir deneme yaptım. Türkiye haritası üzerinde il bazında bilgisayarlar ekranlarında yaygın kullanılan RGB (red-green-blue) esasına dayanan bir kodlama yaptım:

• Evet: Mavi (B)
• Hayır: Kırmızı (R)
• Boykot: Yeşil (G)

Bu renk kodlama sisteminde her ana renk 0-255 arası bir değer alır ve bu üçünün değeri görülen rengi belirler.

Boykot oranını gerçeğe yakın tahmin etmek için şöyle bir yöntem kullandım: 2009 il genel meclisi katılım oranından 2010 katılım oranını çıkardım ve aradaki farkı boykot etkisi olarak kabul ettim. Açıklanmış Evet ve Hayır oranlarını da boykot oylarını hesaba katarak yeniden oranladım. Mesela Diyarbakır’a bakalım:

• Açıklanmış Evet oranı: %93.92
• Açıklanmış Hayır oranı: %16.96
• 2010 Katılım oranı: %34.80
• 2009 Katılım oranı: %81.86
• Hesaplanmış boykot oranı: %47.06 (renk G=120)
• Ağırlıklı Evet oranı: %49.72 (renk B=127)
• Ağırlıklı Hayır oranı: %3.22 (renk R=8)

Bu haritaya bakınca ilginç bir şekilde Edirne en kırmızı (Hayır), Hakkari en yeşil (Boykot) çıkarak Türkiye’yi paranteze almış oluyorlar. Diğer yerlerdeki dağılımlarda aşırı bir bölgesel bölünmüşlük görünmüyor, temayüller var. Kullandığım boykot etkisi yöntemi de gösteriyorki, boykot Hakkari ve Şırnak dışında %50’yi geçmemiş.